Politiek opportunisme en de ondermijning van de rechtsstaat

In een week waarin Hongarije zich terugtrekt uit het Internationaal Strafhof (ICC) en de Belgische premier ostentatief aankondigt een internationaal arrestatiebevel naast zich neer te leggen, is zwijgen geen optie meer. Wat Bart De Wever vorige week deed, is meer dan een politieke krul in het zand. Het is een frontale aanval op de rechtsstaat. En wie daarover zwijgt, maakt zich medeplichtig.De Wever liet er geen twijfel over bestaan. Mocht hij de Israëlische premier ontmoeten op Belgische bodem, dan zou hij het bevel van het ICC naast zich neerleggen. Geen juridische overweging, geen respect voor de internationale afspraken waarvan België een pionier is geweest – enkel politieke berekening. Daarmee maakt hij niet alleen een karikatuur van de rechtsstaat, hij ondergraaft haar fundamentele werking, want de rechtsstaat begint met rechters die hun werk doen — niet met politici die denken hen te kunnen overrulen.

De kern van een rechtsstaat is dat het recht geldt voor iedereen – ook voor wie ons politiek niet welgevallig is. Juist daar ligt het verschil tussen een liberale rechtsorde en autocratisch opportunisme. Het Internationaal Strafhof (ICC) werd opgericht als een dam tegen willekeur, als toevluchtsoord voor de slachtoffers van oorlogsmisdaden, genocide en misdaden tegen de menselijkheid. België was een van de stichtende landen, uit overtuiging dat internationaal recht niet selectief mag zijn, maar universeel. Het ICC ontstond niet zomaar. Het was een antwoord op de pijnlijke tekortkomingen van ad-hoctribunalen zoals die voor Joegoslavië en Rwanda, en op het besef dat de wereld nood had aan een permanent, onafhankelijk gerechtshof dat boven de politieke waan van de dag staat. Een hof dat de zwaarste misdaden vervolgt – ongeacht wie de dader is, of welk land betrokken is. En België steunde die principes niet enkel op papier. In mei 2020 werkte ons land actief mee aan de arrestatie van Félicien Kabuga, een van de meest gezochte architecten van de Rwandese genocide. Een man die massamoorden financierde en aanzette tot moord en uitroeiing van de Tutsi bevolking. Dat is wat een rechtsstaat hoort te doen, vervolgen wie vervolgd moet worden – altijd en ongeacht afkomst, macht of politieke gevoeligheid. Wie vandaag zegt dat het gerecht maar moet zwijgen als het politiek onhandig wordt, haalt de fundamenten van onze beschaving onderuit.

In tijden van oorlog, desinformatie en morele vervaging, hebben we leiders nodig die de moed hebben om helder te zijn. Het weigeren van een arrestatiebevel of het terugtrekken uit een internationale instelling is geen technocratische keuze. Het is een ideologische keuze. Een keuze vóór of tegen de rechtsstaat. Vóór of tegen rechtvaardigheid. Wie die keuze strategisch wil ‘framen’ voor binnenlands electoraal gewin of in het kader van ‘Realpolitiek’ heeft de essentie van democratisch leiderschap verraden. Wie vandaag zegt dat het gerecht maar beter zwijgt als het politiek onhandig wordt, tast de fundamenten van onze beschaving aan. Want recht dat alleen geldt als het goed uitkomt, is geen recht – het is willekeur. En daar kan geen enkele democraat of liberaal zich ooit bij neerleggen.

De wrevel die Bart De Wever met zijn uitspraken opwekt, ook binnen zijn regering, dwingt ons om fundamenteel stil te staan bij de basisprincipes van onze rechtsstaat. Dit gaat verder dan internationale politiek of de Israëlisch-Palestijnse kwestie. Het is de vraag wie wij als samenleving willen zijn, welke samenleving we willen nalaten voor de volgende generaties en welke waarden we daadwerkelijk willen naleven en hoe we deze in de praktijk brengen.

Het weigeren van een arrestatiebevel en het ondermijnen van internationale afspraken zijn handelingen met verstrekkende gevolgen. Niet alleen voor de specifieke gevallen die in het nieuws komen, maar ook voor de bredere perceptie van de rechtsstaat. Dit is geen kwestie van politiek gemak of retorisch geslenter, maar van morele en juridische verantwoordelijkheid. De keuze om op te treden – ook wanneer dit politiek oncomfortabel is – getuigt van de diepgewortelde overtuiging dat het recht universeel geldt en niet onderhevig mag zijn aan populisme of opportunistische belangen.

Vrijheid, verantwoordelijkheid, gelijkheid – dat waren geen loze woorden op een verkiezingsaffiche. Dat zijn de fundamenten van een politiek en maatschappelijk project. De rechtstaat is niet zomaar het decorstuk van dat project – het is de ruggengraat van de liberale democratie, het fundament waarop onze samenleving rust. Wetten en instituties zijn er om iedereen te beschermen, ook – en vooral – wanneer dat politiek oncomfortabel is. Wie willens en wetens een arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof negeert, of zoals Hongarije gewoon de stekker uit zijn rechtsstatelijke engagement trekt, maakt zich schuldig aan actieve
ondermijning van de vrijheid die ons allen beschermt. Dat is geen nuance. Dat is een breuk.

In een tijd waarin leiders als Bart De Wever laveren tussen retoriek en realpolitik, en autocraten als Orbán, Erdogan en Trump schipperen tussen waanzin en hebzucht, is het liberalisme onmisbaar. Niet als stil decor in de coulissen van de macht, maar als ruggengraat van weerwerk. Multilateralisme, mensenrechten en rechtsgelijkheid zijn geen wisselgeld in het grote geopolitieke spel – ze zijn het spel, de spelregels én het doel. Als het recht enkel nog geldt waar het politiek uitkomt, zijn onze waarden niets meer dan holle slogans. Liberalen zijn nodig om die lijn te bewaken. Omdat wij zeggen wat anderen enkel durven fluisteren. Omdat iemand het morele kompas moet vasthouden, ook wanneer de storm van het populisme alles probeert weg te blazen.